De deconfiture van de deeleconomie: ‘bezit biedt beschaving’

Deelscooter op een zebrapad, hoek Beethovenstraat/Stadionweg, Amsterdam, september 2023, eigen foto

De deconfiture van de deeleconomie: ‘bezit biedt beschaving’

De deeleconomie is de heilige graal voor de gemiddelde beleidsmedewerker in overheidsdienst. Het geloof is diep verankerd en de heilzame werking van de deeleconomie wordt breed uitgemeten. Deze wordt ook doorgevoerd in bereikbaarheidsplannen (zoals de knip in de Weesperstraat) en woningbouwplannen (‘geen parkeren meer nodig’). Maar is dat wel terecht? De deeleconomie wordt maar niet winstgevend. En is eigenlijk ook niet duurzaam. Mensen gaan nu eenmaal beter om met hun eigen spulletjes. ‘Bezit’, het zelf vergaren van eigen spullen, zit in de mens. Daarbij nodigt de deeleconomie soms zelfs uit tot huftergedrag en zijn die Swapfietsen van een dubieuze  kwaliteit. Zodat die afvalberg juist groeit. En bovenal, hoe raar het ook klinkt, worden de initiatiefnemers en eerste investeerders zelf stinkend rijk van hun ‘deelinitiatieven’. De deeleconomie voedt dus de hebzucht van sommigen. Is dat wel de bedoeling?

Door Hans van Tellingen (*)

U kent ze vast wel: de deelscooters, de Swapfietsen en de deelauto’s. ‘Ideaal’, hoor ik sommigen zeggen. ‘We moeten delen, we hoeven niets te bezitten.’ De wereld zou er beter van worden. Minder vervuilend. Met minder verspilling. En met blijere mensen die niets moeten hebben van ‘eigen spulletjes’. Maar klopt dat wel? Zit het jagen en verzamelen niet in ons DNA verankerd? En zorgen mensen niet beter voor goederen als het hun ‘eigen’ spullen zijn? Als de gebruiker geen eigenaar is, gaan mensen slordig met die spullen om. Doen zij niet aan onderhoud. Laten ze de spullen slingeren. En sterker nog: gaan ze op schandalige wijze met de spullen om, zodat deze snel stuk gaan. En dat zou nog wel eens een zwaardere belasting kunnen zijn voor onze leefwereld. Het streven naar duurzaamheid, al helemaal als daar teveel ‘dwang en drang’ bijzit, leidt vaak juist tot mínder duurzaamheid. Bezit leidt echter wél vaak tot beschaving. Omdat mensen zuiniger met hun spullen omgaan. Daarbij is het eigendomsrecht het fundament van onze Westerse samenleving. En bovenal: kunnen die ‘deelbedrijven’ eigenlijk wel winst maken? Is er geen sprake van kapitaalvernietiging en een grotere belasting voor ons milieu?

Alexander Klöpping

Al een aantal jaren wijd ik af en toe een tweetje aan dit onderwerp. En twee jaar geleden meldde ik al dat ik een hoofdstuk van het nieuwe boek hieraan ga wijden. Waarvan akte. In 2021 plaatste ik dan ook een tweet met de volgende tekst: “De ‘deeleconomie’ leidt tot chaos. Zoals hier bij die abonnementsscootertjes. Alleen als mensen spulletjes zélf bezitten, zorgen zij goed hiervoor en blijft de maatschappij netjes en goed functioneren. Zélf bezitten is daarmee uiterst sociaal. En heeft de toekomst.” Niemand minder dan Alexander Klöpping reageerde met ‘OK, boomer’. Beetje flauw. En daarbij ben ik geen boomer, ik ben Gen X’er. Vervolgens kreeg Alexander veel kritiek op zijn opmerking. Hij heeft dan ook de tweet weggehaald.

Geen winst

Alexander is als oprichter van Blendle een groot pleitbezorger van de deeleconomie, die mijns inziens maar matigjes van de grond komt. Want ‘zijn’ Blendle (journalistieke artikelen ‘delen’) is onder zijn leiding altijd verliesgevend geweest. En de nieuwe eigenaar meldde in 2021 dat er grote liquiditeitsproblemen zijn.

En die verliezen gelden ook voor Swapfiets (en niet zo’n beetje ook), Gosharing scooters (zijn zelfs failliet), Felyx (ook deelscooters) en Mywheels (deelauto’s). Wat geldt voor de meeste e-commercebedrijven (grotendeels verlieslatend) geldt dus ook voor de ‘deelbedrijven’. Hoe lang nog zijn er nog investeerders te vinden die alleen ‘marktaandeel’ willen kopen, zonder ook maar enige winst te genereren? Dit verdienmodel is niet houdbaar. En kan niet eindeloos duren.

Zogenaamd idealisme, maar eigenlijk hebzucht

Idealisme voert vaak de boventoon bij dit soort bedrijven. Maar ‘delen’ gaat tegen de menselijke natuur in. Mensen willen hun ‘eigen spulletjes’ hebben. Ze willen kopen. Het bezit op zichzelf maakt veel mensen gelukkig.

Maar is het idealisme van de ‘deeleconomie-gelovers’ niet gespeeld? De eerste investeerders van e-commercebedrijven én de deelbedrijven hebben vaak exorbitant veel geld verdiend met de verkoop van hun aandelen. De deeleconomie wordt dus ook gedreven door hebzucht. Dat beseffen maar weinigen. Best knap voor verlieslatende activiteiten. Maar de samenleving is er niet mee gediend.

Huftergedrag

Daarnaast leidt de deeleconomie tot huftergedrag. Als mensen geen eigenaar zijn van de spullen gaan zij er slecht mee om. Dat leidt tot het neersmijten van die Swapfietsen. Het neerplempen van deelscooters op plekken die niet zijn aangewezen als ‘parkeerplek’. Mijn goede ‘retailvriend’ Eef Luchies en ikzelf weten er alles van. Bij Eef werden de scooters in zijn voortuin neergegooid. En bij mij voor het kantoor van Strabo op de Herengracht. Een klacht indienen dient altijd vergezeld te gaan van een foto. Anders wordt deze niet in behandeling genomen. Ook is de toon aanmatigend: “Hey Eef, dank voor je bericht, kun je het zelf niet oplossen? En stuur nog een foto omdat het niet duidelijk is wat er aan de hand is”. Om dan vervolgens een mail te zenden die ervan uit gaat dat je blij bent geholpen te zijn door zo’n überhip bedrijf. Nee, Check en Felyx: wij zijn niet goed geholpen. Al is het alleen maar dat iemands voortuin of iemands toegangstrap op de gracht geen parkeerplaats is. Het moet jullie probleem zijn. En niet het onze.

En onze kritiek staat niet op zichzelf. Kijk in dat kader ook eens op het Instagramaccount ‘strooiscooters’. Het grootste probleem is dat deelscooters gebruik maken van het publieke domein waar bewoners en bedrijven belasting voor dienen te betalen. En dat terwijl de deelscooterbedrijven enkel en alleen commercie bedrijven en de bewoners en bedrijven er alleen maar last van hebben.

Slechte kwaliteit uit China

En dan de kwaliteit van de spullen. Die van de Swapfiets is niet al te jofel. Geerten Waling schreef hier al over in EW Magazine. Kunnen we niet beter de degelijke kwaliteit van Batavus en Gazelle promoten in dit land? Dat zijn fietsen die veel langer meegaan. En dus een stuk duurzamer zijn. En ik snap het wel, hoor. Als je ouders de deelfiets betalen, dan kan het niet op. Je kunt die fiets afraggen, hem neersmijten op de grond. Er capriolen mee uithalen. En je krijgt meteen een nieuwe. ‘Ze’ komen zelfs je band voor je plakken bij Swapfiets. Maar zeg nou zelf: zo’n fiets kost een paar honderd euro aan huur per jaar. En voor dat geld kun je na een of twee jaar een uitstekende fiets zélf kopen. Die vele malen langer meegaat.

Deelscooters in de hens gestoken

En die scooters? Die vliegen regelmatig in brand. En de mensen laten echt niet hun auto staan, automobilisten gebruiken die scooter vrijwel niet. Maar de deelscooters jagen de mensen echter wél uit het OV en van de fiets. En uit mijn eigen omgeving ken ik een hoop GenZ’ers die die deelscooters een paar keer proberen. Maar uiteindelijk besluiten zij tóch om er zelf een te kopen. Al is het alleen maar omdat een eigen scooter de gebruiker identiteit verschaft. Het streven naar identiteit is ultiem menselijk gedrag. En dat lukt alleen met gekochte spullen.

En voor wat betreft auto’s: als je in een grote binnenstad woont kan het hebben van een auto lastig zijn. En kan een auto huren juist handig zijn. Maar wat gebeurt er als deze ‘deelklanten’ een jaar of 30 zijn? En kindertjes krijgen? Dan verhuizen zij bijvoorbeeld naar Hoofddorp. Of naar Leidsche Rijn. Of naar Barendrecht. Het eerste wat ze doen is een auto kopen. En als je partner dan een nieuwe baan krijgt met een leaseauto erbij? Dan woont dit koppel opeens in een Vinexwijk in een doorzonwoning. Rijden zij in twee auto’s. En kunnen zijn niet zonder die auto’s. Terwijl ze twee jaar daarvoor zwoeren de stad nooit te verlaten en nooit een auto te kopen. Het is meer een generatiekwestie. En die deeleconomie zal dus hooguit (een zwaar verliesgevende) niche blijken te zijn.

Niet duurzamer

En dan die claim op duurzaamheid? Dat klopt dus niet. Spullen gaan veel sneller stuk dan wanneer het eigen bezit was geweest. De afvalberg neemt alleen maar toe door de deeleconomie. Zelf rijd ik een 17 jaar oude Audi. Met bijna een half miljoen op de teller. Dát is pas duurzaam.

Kopen zit in ons DNA

Mensen willen kopen. Mensen willen bezitten. Dat is nu eenmaal in ons DNA verankerd. De retail moet hierop inspelen door producten te verkopen. Het streven naar identiteit is ultiem menselijk gedrag. En dat lukt alleen met gekochte spullen.

_________

*)         Hans van Tellingen is algemeen directeur en 50%-eigenaar van winkel-/consumentengedragsonderzoeker Strabo bv. Dit blog staat ook als hoofdstuk 18 in zijn nieuwste boek ‘Retail Is Mensenwerk’, dat in november 2023 is verschenen.

**)       Dit blog is ook verschenen op de site van EW (Elsevier) op 21 juli 2023 en op de site van PropertyNL op 14 augustus 2023.