De deconfiture van het deelvervoer

Eigen foto, rechtenvrij, geparkeerde deelscooter op de hoek Stadionweg/Beethovenstraat, oktober 2023

 De deconfiture van het deelvervoer

In Amsterdam heeft het deelvervoer grotendeels gefaald. Dat geldt in ieder geval voor de deelscooter- en deelbakfietsbedrijven Go Sharing en Baqme. Ook in het nabije Amstelveen sterft het fenomeen deelscooter een wisse dood door de beëindiging van de gemeentelijke contracten met Felyx en Check. Het is de vraag of deze incidenten op zichzelf staan of dat het fenomeen deelvervoer ten dode is opgeschreven. Deelvervoer, als onderdeel van de zogenaamde deeleconomie, zal in ieder geval nooit een succes zijn, zo schrijft winkelgedrags-/ en mobiliteitsspecialist Hans van Tellingen.

Door Hans van Tellingen (*)

Deelvervoer is de heilige graal voor veel lokale overheden. Dat geldt ook voor de gemeente Amsterdam. Zo wordt gesteld dat deelvervoer, zoals deelauto's, vaak goedkoper, sneller en duurzamer zijn dan eigen vervoer. Het zou een goede oplossing zijn voor de soms hoge kosten van een eigen auto óf het openbaar vervoer, dat niet altijd goed op elkaar aansluit. Deelvervoer vormt verder een belangrijk element in diverse bereikbaarheidsplannen en woningbouwplannen van projectontwikkelaars.

Maar is dat wel terecht? Deelvervoer wordt maar niet winstgevend. En het hoogdravende idealisme van de initiatiefnemers kan wel degelijk gepaard gaan met enige zelfverrijking. Ook zijn er twijfels over de vermeende duurzaamheid en het huftergedrag als gevolg van het gebruik van deelvervoer. Tevens kan geconstateerd worden dat de meeste mensen liever een auto, scooter of fiets ‘bezitten’ dan dat zij deelnemen aan deelvervoer.

Geen winst

Veel bedrijven die zich bezighouden met ‘delen’ lijden verlies. Dat zie je bijvoorbeeld bij Swapfiets (en niet zo’n beetje ook), Gosharing en Felyx (allebei deelscooters) én Mywheels (deelauto’s). Wat geldt voor de meeste pure e-commercebedrijven, die zijn vaak verlieslatend, geldt dus ook voor de ‘deelbedrijven’. Hoe lang nog zijn er nog investeerders te vinden die alleen ‘marktaandeel’ willen kopen, zonder ook maar enige winst te genereren? Dit verdienmodel lijkt onhoudbaar.

Zogenaamd idealisme, maar eigenlijk hebzucht

Idealisme kan de boventoon voeren bij dit soort bedrijven. Is het idealisme van de ‘deeleconomie-gelovers’ niet gespeeld? De eerste investeerders van de deelbedrijven kunnen soms veel geld verdiend hebben met de verkoop van hun aandelen, analoog aan de e-commercebusiness. De deeleconomie kan dus óók gedreven worden door hebzucht.

Huftergedrag

Daarnaast leidt de deeleconomie tot huftergedrag. Als mensen geen eigenaar zijn van de spullen gaan zij er slecht mee om. Het neersmijten van die Swapfietsen en het neerplempen van deelscooters op plekken die niet zijn aangewezen als ‘parkeerplek’ zijn voorbeelden hiervan.

Kijk in dat kader eens op het Instagramaccount ‘strooiscooters’. Het grootste probleem is dat deelscooters gebruik maken van het publieke domein waar bewoners en bedrijven belasting voor dienen te betalen. En dat terwijl de deelscooterbedrijven enkel en alleen commercie bedrijven en de bewoners en bedrijven er juist last van hebben.

Slechte kwaliteit uit China

En dan de kwaliteit van de spullen. Die van Swapfiets is niet goed. Kunnen we niet beter de degelijke kwaliteit van Batavus en Gazelle promoten in dit land? Dat zijn fietsen die veel langer meegaan, deze zijn een stuk duurzamer. En ik snap het wel, hoor. Als je ouders de deelfiets betalen, dan kan het niet op. Je kunt als jongere die fiets afraggen, hem neersmijten op de grond, er capriolen mee uithalen en meteen daarna krijg je weer een nieuwe fiets. ‘Ze’ komen zelfs je band voor je plakken bij Swapfiets. Maar zeg nou zelf: zo’n fiets kost een paar honderd euro aan huur per jaar. En voor dat geld kun je na een of twee jaar een uitstekende fiets zélf kopen. Die vele malen langer meegaat.

De claim op duurzaamheid klopt dus niet. Gedeelde spullen gaan veel sneller stuk dan wanneer het eigen bezit was geweest. De afvalberg neemt alleen maar toe door de deeleconomie.

Autoverkeer neemt niet af

Mensen laten verder hun auto niet staan voor een deelscooter. Maar deze jaagt de mensen echter wél uit het OV. Uit mijn eigen omgeving ken ik een hoop GenZ’ers die die deelscooters een paar keer proberen. Maar uiteindelijk besluiten zij tóch om zelf een scooter te kopen. Al is het alleen maar omdat een eigen scooter de gebruiker identiteit verschaft.

En voor wat betreft die auto’s: als je in een grote binnenstad woont, kan het hebben van een auto lastig zijn. En kan een auto huren juist handig zijn. Maar wat gebeurt er als de ‘deelklanten’ een jaar of 30 zijn? En kindertjes krijgen? Dan verhuizen zij vaak naar Hoofddorp, Zaanstad, Purmerend, Almere of Amstelveen. Of naar Leidsche Rijn, Barendrecht, Ypenburg, Vathorst of een andere VINEX-wijk. Het eerste wat zij dan doen is een auto kopen. En als de partner dan een nieuwe baan krijgt met een leaseauto erbij? Dan woont dit koppel opeens in een doorzonwoning in VINEX-contreien en staan er twee auto’s voor de deur. Terwijl hetzelfde stel drie jaar daarvoor zwoer de stad nooit te verlaten en nooit een auto te willen kopen.

Kopen is inherent aan menselijk gedrag

En de realiteit leert verder dat het aantal auto’s in eigendom alleen maar stijgt. Datzelfde geldt voor het areaal aan fietsen, terwijl de aantallen scooters, bromfietsen en snorfietsen jaarlijks schommelen, maar zeker ook niet teruglopen.

Mensen willen dus kopen. Mensen willen bezitten. Dat is, spreekwoordelijk gezien, bijna in ons DNA verankerd. Het streven naar identiteit is ultiem menselijk gedrag. En dat lukt alleen met gekochte spullen. Deelvervoer zal dus altijd een (verliesgevende) niche blijven in mijn bescheiden opinie.

_________

*)         Hans van Tellingen is directeur van de Amsterdamse winkel- en parkeergedragsonderzoeker Strabo bv, is sociaal geograaf en auteur van onder andere de boeken ‘Retail is Mensenwerk’ en ‘Waarom Stenen Winkels Winnen’. www.hansvantellingen.nl, e-mail: hans@strabo.nl.

**)       Deze column is eerder verschenen op de site van OpinieZ op 13 april 2025.